Strona główna Aktualności Dziecko pozamałżeńskie: Ustalenie ojcostwa i roszczeń z tym związanych (2)

Dziecko pozamałżeńskie: Ustalenie ojcostwa i roszczeń z tym związanych (2)

2686
PODZIEL SIĘ

Artykuł omawia roszczenia z art. 141 par 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przysługujące matce dziecka po jego urodzeniu wobec ojca dziecka niebędącego jej mężem czyli dziecka pozamałżeńskiego. Zdarzają się bowiem sytuacje, że kobieta urodzi dziecko pozamałżeńskie, a w okresie ciąży ojciec dziecka nie bardzo interesuje się jej stanem, ani tym, że dziecku trzeba kupić tzw. wyprawkę. Bywa też, że  z chwilą poinformowania go o ciąży mężczyzna … znika z jej życia.

Zasada ogólna

Z dyspozycji art. 141 par. 1 Kodeksu Rodzinnego i opiekuńczego (KRO) wynika, że ojciec, który nie jest mężem matki dziecka  ma prawny obowiązek całkowitego lub częściowego:

1) sfinansowania  wydatków związanych z ciążą i porodem,

2) sfinansowania  kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu, a nawet dłuższego niż trzy miesiące, jeżeli istnieją ku temu ważne powody,

3) sfinansowania w odpowiedniej części innych koniecznych wydatków albo szczególnych strat majątkowych poniesionych przez matkę wskutek ciąży lub porodu.

Podstawą sądowego dochodzenia tych roszczeń jest ciąża i poród terminowy lub w przedwczesny. Z żądaniem pokrycia niniejszych kosztów matka dziecka może wystąpić w okresie trzech lat od dnia porodu (art. 141 par. 2 KRO) .

Roszczenia powyższe przysługują matce także, jeżeli dziecko urodzi się nieżywe. Na jej wniosek urząd stanu cywilnego wydaje odpis skrócony aktu urodzenia wraz z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe (art. 48  ust. 2 Ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego  – tekst jedn. Dz.U.2016.2064 ). [1] W świetle art. 143 zd. 2 KRO matka dziecka może wtedy dochodzić przysługujących jej roszczeń związanych z ojcostwem bez ustalenia ojcostwa. W składanym pozwie określa tylko żądania podane w art. 141 par. 1 KRO.

Pogląd w piśmiennictwie

Do wydatków związanych z ciążą i porodem należą głównie „(-) koszty wyprawki dla dziecka, łóżeczka, wózka, opieki położniczo – lekarskiej. Jeżeli wskutek ciąży lub porodu matka poniosła inne konieczne wydatki związane np. z komplikacjami okołoporodowymi  albo szczególne straty majątkowe, może dodatkowo żądać, aby ojciec pokrył odpowiednią część wydatków  lub strat”. [1]

… i przykład z orzecznictwa

Sąd Rejonowy w Białymstoku w orzeczeniu z dnia 17 października 2014 r. w sprawie o sygn. IV RCo 22/14 ustalił stan faktyczny zgodnie z którym powódka i pozwany „(-) utrzymywali w tym czasie stosunki uczuciowe i cielesne. W tym czasie wnioskodawczyni nie utrzymywała kontaktów cielesnych z innymi mężczyznami. (-) zaszła w ciążę w czerwcu 2013 roku, o czym niezwłocznie powiadomiła ojca dziecka. Strony rozstały się jednak w listopadzie 2013 roku, uczestnik postępowania wówczas wyprowadził się od wnioskodawczyni” oraz stwierdził , że „(-) koszty poniesione przez wnioskodawczynię w zakresie wizyt lekarskich w prywatnych placówkach i zleconych badań znajdują usprawiedliwienie w niniejszej sprawie – poprzednie ciąże wnioskodawczyni wiązały się z powikłaniami, w tej ciąży”. Co więcej, „(-) Sąd dał też wiarę wydatkom poniesionym przez wnioskodawczynię w zakresie zakupu leków, artykułów higienicznych i kosmetycznych w wysokości 1.420,43 zł. Na tę kwotę składają się udokumentowane w niniejszym postępowaniu zakupy leków, witamin, kosmetyków dziecięcych, smoczków i butelek oraz pieluszek jednorazowych (-). W ocenie Sądu przedstawione dowody w postaci faktur i rachunków odzwierciedlają faktyczne potrzeby nowonarodzonego dziecka”. [3]

Charakter alimentacyjny roszczenia 

Roszczenie z art. 141 par. 1  KRO ma charakter alimentacyjny, ponieważ pokrycie kosztów poniesionych przez matkę dziecka w związku z ciążą i porodem stanowi zaspokojenie potrzeby będącej tego następstwem. Stąd też  niniejsze koszty są uzależnione od usprawiedliwionych potrzeb matki oraz od możliwości zarobkowych i majątkowych  jej oraz  ojca dziecka pozamałżeńskiego.

Potwierdza to nadal aktualna, mimo upływu lat Teza III Uchwały Pełnego Składu Izby Cywilnej i Administracyjnej Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r. w sprawie wytycznych w zakresie wykładni prawa i praktyki sądowej w sprawach o alimenty (III CZP 91/86). W uzasadnieniu Tezy III czytamy: Kodeks rodzinny i opiekuńczy do obowiązku alimentacyjnego zalicza także zobowiązania wynikające z powiązań podobnych do rodzinnych, normując obowiązek ojca pozamałżeńskiego dziecka zapewnienia matce tego dziecka przez pewien czas środków utrzymania (art. 141 i 142 k.ro.) (-)”.

Z uzasadnienia Tezy IV Uchwały wynika: „Przez ustawowe określenie „możliwości zarobkowe i majątkowe” rozumieć należy nie tylko zarobki i dochody rzeczywiście uzyskiwane ze swojego majątku, lecz te zarobki i te dochody, które osoba zobowiązana może i powinna uzyskiwać przy dołożeniu należytej staranności i przestrzeganiu zasad prawidłowej gospodarki oraz stosownie do swoich sił umysłowych i fizycznych.

Możliwości zarobkowe zobowiązanego nie mogą być zawsze utożsamiane z faktycznie osiąganymi zarobkami. W przypadkach uzasadnionych obejmują one także wysokość zarobków, które zobowiązany jest w stanie uzyskać, lecz nie osiąga ich z przyczyn nie zasługujących na usprawiedliwienie”. [4]

Kiedy należy wystąpić o roszczenie z art. 141 par. 1 KRO ?

O roszczenia wobec ojca dziecka, który nie jest jej mężem, matka dziecka może wystąpić po urodzeniu dziecka i także wtedy, gdy mężczyzna uznał ojcostwo w urzędzie stanu cywilnego lub sąd je ustalił.

Co istotne, w art.  143 KRO ustawodawca ułatwił dochodzenie roszczeń z art. 141 par.1 KRO. Ułatwienie to polega na dochodzeniu roszczeń majątkowych związanych z ojcostwem „jednocześnie z dochodzeniem ustalenia ojcostwa”.  Pozew  należy złożyć w 2 egzemplarzach wraz z załącznikami w sądzie rejonowym – wydział rodzinny i nieletnich w okręgu którego mieszkają matka i dziecko. Nie dotyczy to roszczeń matki, gdy dziecko urodziło się nieżywe.

Ustalenie ojcostwa

Ustalenie ojcostwa przez mężczyznę niebędącego mężem matki może nastąpić przez  dobrowolne uznanie ojcostwa albo na mocy orzeczenia sądu (sądowe ustalenie ojcostwa).

Z art. 73 par. 1 KRO uznanie ojcostwa następuje, gdy mężczyzna od którego dziecko pochodzi złoży przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenie o tym, że jest jego ojcem, a matka dziecka  potwierdzi ten fakt jednocześnie lub w ciągu trzech miesięcy od tego wydarzenia.

Sądowego ustalenia ojcostwa może żądać dziecko, jego matka oraz domniemany ojciec (art. 84 par. 1 zd. 1 KRO) . Na potrzeby sądowego ustalenia ojcostwa stosuje się art. 85 par. 1 KRO (domniemanie prawne). Zgodnie z dyspozycją  w nim zawartą domniemywa się, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką dziecka nie dawniej niż w trzechsetnym, a nie później niż w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem się dziecka.

W wyroku z dnia 10 listopada 1999 r. w sprawie o sygn. I CKN 885/99 Sąd Najwyższy  stwierdził, że dowód z badania DNA pozwala nie tylko wykluczyć ojcostwo, ale może być także pozytywnym dowodem okoliczności stwarzających domniemanie ojcostwa z art. 85 par. 1 KRO.

Pozew do sądu rodzinnego

Przedmiotem postępowania sądowego w związku z wniesieniem  pozwu o ustalenie ojcostwa i roszczeń z tym związanych będzie:

  • ustalenie ojcostwa dziecka pozamałżeńskiego – art. 84 par. 1 KRO,
  • rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej – art. 93 par. 2 KRO,
  • nadanie dziecku nazwiska ojca – art. 89 par. 2 KRO,
  • przyznanie alimentów na rzecz dziecka – art. 133 par. 1 KRO,
  • przyznanie od ojca dziecka określonej sumy pieniężnej na pokrycie wydatków poniesionych w związku z ciążą i porodem – art. 141 par. 1 KRO.

Pozew taki powinien zawierać:

  • miejscowość i datę jego sporządzenia,
  • oznaczenie sądu: Sąd Rejonowy Wydział Rodzinny i Nieletnich  w …………….,
  • oznaczenie wartości przedmiotu sporu (należy podać roczną kwotę alimentów oraz żądaną kwotę na pokrycie wydatków związanych z ciążą i porodem),
  • oznaczenie powódki: małoletnia powódka, (imię, nazwisko, PESEL, adres) reprezentowana przez matkę (imię, nazwisko, PESEL, adres),
  • oznaczenie pozwanego (imię, nazwisko, adres),
  • tytuł pozwu: Pozew o ustalenie ojcostwa i roszczenia z tym związane
  • petitum pozwu, czyli to o co strona wnosi w pozwie,
  • uzasadnienie pozwu,
  • podpis powódki,
  • załączniki (załączniki wymienione w pozwie, np. odpis zupełny aktu urodzenia dziecka, zaświadczenie o zatrudnieniu i zarobkach, decyzja o rencie z tytułu niezdolności do pracy, odpis pozwu, odpis załączników).

Petitum pozwu – przykładowa nawigacja

W pozwie małoletnia powódka, którą w sądzie reprezentuje jej matka wnosi o :

  1. ustalenie, że pozwany ……………….. jest ojcem małoletniej /małoletniego …………….. ur. w dniu …………… r. w ………………… wpisanego do księgi urodzeń pod nr …………..,
  2. nadanie dziecku nazwiska ojca …………………………..,
  3. orzeczenie, że pozwanemu będzie/nie będzie przysługiwała władza rodzicielska nad małoletnią/małoletnim ………………………….,
  4. zasądzenie od pozwanego …………………….. na rzecz małoletniej/małoletniego …………… alimentów w kwocie ………. (słownie: …………..) zł miesięcznie, płatnych do … dnia każdego miesiąca wraz z ustawowymi odsetkami w przypadku opóźnienia w płatności, na rachunek bankowy matki małoletniej/małoletniego  nr …………………………… prowadzony w Banku ……………………..,
  5. zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki ……………………. kwoty ……………… (słownie: …………….) zł. na pokrycie wydatków związanych z ciążą i porodem,
  6. wezwanie na rozprawę świadka/świadków: 1) …………………………………… (imię, nazwisko, adres) na okoliczność utrzymywania przez pozwanego bliskich i zażyłych stosunków z powódką,
  7. wydanie wyroku zaocznego w przypadku zaistnienia przesłanek  przewidzianych w art. 339 par. 1 Kodeksu postępowania cywilnego,
  8. zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów procesu według spisu, który przedstawi na rozprawie,
  9. nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności w zakresie orzeczenia  o kosztach okołoporodowych.

Uzasadnienie pozwu – przykładowa nawigacja

W uzasadnieniu pozwu należy podać sądowi:

1) fakty potwierdzające nieformalny związek stron oraz je udokumentować ( dowód z dokumentu np. mail, sms, nagranie dźwiękowe, nagranie głosu i obrazu, zeznania świadka/świadków),

2) datę i miejsce urodzenia się dziecka (dowód: odpis zupełny aktu urodzenia dziecka),

3) próbę polubownego załatwienia sprawy (dowód: korespondencja elektroniczna, smsy, nagrane rozmowy, nakręcone filmiki, zeznania świadków),

4) fakty na okoliczność przysługiwania lub nie przysługiwania władzy rodzicielskiej (np. brak zainteresowania matką dziecka w okresie ciąży, brak zainteresowania dzieckiem po porodzie, nieodpowiedzialność, częsta zmiana  miejsca pracy),

5)  poniesione miesięczne wydatki dla dziecka adekwatne do jego wieku, (zestawienie miesięczne) np. opłaty za pobyt dziecka w żłobku lub w przedszkolu, wydatki na zakup odzieży, obuwia i żywności dla dziecka, koszty leczenia dziecka, jeżeli pozostaje pod opieką  poradni specjalistycznej (dowód: faktury i rachunki),

6) opisać swoją sytuację życiową i materialną (miejsce zamieszkania, miejsce pracy, otrzymywane wynagrodzenie, majątek np. nieruchomości)  oraz  przedstawić dowody na podane okoliczności np. zaświadczenie od pracodawcy o zatrudnieniu i zarobkach, zaświadczenie z powiatowego urzędu pracy o pozostawaniu w ewidencji osób bezrobotnych z prawem lub bez prawa do zasiłku, zaświadczenie  z urzędu skarbowego o dochodach z PIT,

7) podać czym zajmuje się domniemany ojciec dziecka tj. gdzie pracuje, ile w przybliżeniu zarabia, czy ma jeszcze kogoś na swoim utrzymaniu, czy  jest właścicielem nieruchomości np. gruntów rolnych,

8) opisać i zestawić poniesione wydatki związane z ciążą i porodem, wskazać, czy ojciec dziecka miał w nich jakiś udział np. kupił wózek dla dziecka i nic poza tym (dowód: rachunki i faktury).

Pozew o ustalenie ojcostwa i roszczeń z tym związanych  jest wolny od opłaty sądowej ( art. 96 ust. 1 pkt 1 Ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych – tekst jedn. Dz.U.2016.623).

Orzeczenie sądu

Po rozpoznaniu sprawy  sąd wydaje wyrok.

Przykład z orzecznictwa

„Zasądza od (-) na rzecz (-) kwotę 4000 (cztery tysiące) zł tytułem zwrotu wydatków związanych z ciążą i porodem oraz kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu –  płatną w czterech ratach miesięcznych,  pierwsze trzy raty w kwocie po 1200 (jeden tysiąc dwieście) zł, czwarta rata w kwocie 1300 (jeden tysiąc trzysta) zł z tym, że termin płatności pierwszej raty określa na 7 dni od daty uprawomocnienia się orzeczenia, a każdej kolejnej  w terminie miesięcznym poczynając od wymagalności pierwszej raty” (orzeczenie Sądu Rejonowego w Białymstoku  z dnia 17 października 2014 r. , IV RCo 22/14).

Od wyroku stronom przysługuje apelacja  do sądu okręgowego (art. 367 par. 1 i 2 K.p.c.). Na dalszej drodze od prawomocnego wyroku  sądu drugiej instancji  przysługuje  skarga kasacyjna do Sądu Najwyższego (art. 398[1] par. 1 K.p.c.).

 

Podstawa prawna:

– art. 73 par. 1, art. 84 par. 1 zd. 1, art. 85 par. 1, art. 141 , art. 143 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego

– art. 48  ust. 2 Ustawy  z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn. Dz.U.2016.2064)

Objaśnienie:

[1] art. 48  ust. 2 Ustawy  z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn. Dz.U.2016.2064): Odpis skrócony aktu urodzenia dziecka, które urodziło się martwe, poza danymi o których mowa w ust. 1, zawiera adnotację, że dziecko urodziło się martwe.

[2] Ignaczewski J., Kodeks rodzinny i opiekuńczy  Komentarz, Warszawa 2010, s. 808

[3] Postanowienie Sądu Rejonowego w Białymstoku  z dnia 17 października 2014 r. w sprawie IV RCo 22/14 – http://kancelaria-dek.pl/Zwrot_wydatk%C3%B3w_zwi%C4%85zanych_z_ci%C4%85%C5%BC%C4%85_i_porodem,1014,291 (dostęp w dniu 31.08.2017 r.)

[4] Uchwała Pełnego Składu Izby Cywilnej i Administracyjnej Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r. w sprawie wytycznych w zakresie wykładni prawa i praktyki sądowej w sprawach o alimenty (III CZP 91/86) – http://monitorpolski.gov.pl/MP/1988/s/6/60  (dostęp w dniu 31.08.2017 r.)

Stan prawny na 31 sierpnia 2017 roku

Wanda Książek – współpracownik Portalu