Konfiskata rozszerzona – na czym polega?

Jednym z bardziej medialnych tematów w ostatnim okresie czasu stał się temat tzw. konfiskaty rozszerzonej. Przepisy w tym zakresie weszły w życie z dniem 27 kwietnia 2017 r. – jest to zatem instytucja już funkcjonująca, aczkolwiek bardzo świeża. Na czym ta konfiskata rozszerzona polega i kiedy może znaleźć zastosowanie – o tym więcej w artykule.

Ale na początek – jakie przepisy regulują konfiskatę rozszerzoną?

Tzw. konfiskata rozszerzona nazywana także „rozszerzonym przepadkiem mienia” regulowana jest znowelizowanymi przepisami Kodeksu karnego. Nowa instytucja prawa karnego na umożliwiać odbieranie majątków pochodzących z przestępstwa, pozwalać na skuteczniejszą walkę ze zorganizowaną przestępczością a jednocześnie stanowi wyraz implementacji do polskiego porządku prawnego Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/42/UE z dnia 3 kwietnia 2014 r.

Celem zawartych w ustawie rozwiązań jest zatem generalnie wzmocnienie narzędzi prawnych, które służą pozbawianiu korzyści materialnych sprawców najpoważniejszych przestępstw gospodarczych, popełnianych zwłaszcza w zorganizowanych grupach przestępczych. Korzyści uzyskane w ten sposób bardzo często stanowią bazę ekonomiczną dla dalszej aktywności kryminalnej. Dlatego skuteczne stosowanie przepadku mienia pochodzącego z przestępstw może być w walce z przestępczością zorganizowaną narzędziem lepszym nawet niż długoletnia kara grzywny ograniczenia lub pozbawienia wolności.

Kiedy sąd może zastosować konfiskatę rozszerzoną?

Generalnie znowelizowane przepisy Kodeksu karnego stanowią, że sąd może orzec przepadek przedsiębiorstwa stanowiącego własność sprawcy albo jego równowartości, jeżeli przedsiębiorstwo służyło do popełnienia tego przestępstwa lub ukrycia osiągniętej z niego korzyści. Przepadek taki może zostać orzeczony, jeśli sprawca został skazany za przestępstwo, z którego osiągnął, chociażby pośrednio, korzyść majątkową znacznej wartości.

Warto nadmienić, że przepadek przedsiębiorstwa ograniczony został wyłącznie do firm będących własnością osób fizycznych.

Nadto, aby w ogóle zastosować konfiskatę przedsiębiorstwa, sprawca przestępstwa musi odnieść z niego korzyść o znacznej wartości, a więc zgodnie z regulacją art. 115 § 5 k.k. powyżej 200.000 zł.

Zaznaczyć też należy, że przepadkiem może zostać objęte także przedsiębiorstwo, które bynajmniej nie będzie należało do sprawcy. W art. 44a k.k. ustawa nowelizująca wprowadziła w odniesieniu do niektórych, szczególnie poważnych przestępstw, w szczególności gospodarczych, z których osiągnięto chociażby pośrednio korzyść majątkową znacznej wartości, możliwość orzeczenia przepadku przedsiębiorstwa nienależącego do sprawcy, które stanowiło narzędzie popełnienia tego przestępstwa.

Ustawodawca miał na myśli przedsiębiorstwa, przy pomocy których popełniono szczególnie groźne przestępstwa gospodarcze, polegające np. na tzw. praniu brudnych pieniędzy czy wyłudzaniu podatku VAT. Przepadek taki może nastąpić jedynie, jeżeli właściciel przedsiębiorstwa będący osobą fizyczną wiedział i godził się na to, że jego przedsiębiorstwo służy do popełniania przestępstwa. Regulacja ta nie obejmie swoim zakresem zatem sytuacji, w których do wykorzystania przedsiębiorstwa jako narzędzia przestępstwa doszło wskutek nieostrożności czy lekkomyślności właściciela.

W art. 45 § 2 k.k. wprowadzono domniemanie prawne, że w przypadku, kiedy sprawca osiągnął z popełnienia przestępstwa, choćby pośrednio, korzyść majątkową znacznej wartości albo przestępstwo, z którego została lub mogła zostać osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa, zagrożone karą pozbawienia wolności, której górna granica jest nie niższa niż 5 lat, lub popełnione w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa mienie, które objął we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł w ciągu 5 lat przed popełnieniem przestępstwa do chwili wydania nieprawomocnego wyroku, stanowi korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa.

Powyższe stanowi domniemanie, które można obalić. Obalić je mogą sprawca lub inna zainteresowana osoba. Należy przyjąć, że jest to osoba, która ma interes prawny w obaleniu domniemania. Wprowadzone zmiany odnoszą się do instytucji przepadku rozszerzonego. Ich istota polega na rozszerzeniu katalogu przestępstw, w stosunku do których przepadek taki może zostać orzeczony oraz na wydłużeniu do 5 lat okresu stosowania odwróconego ciężaru dowodu w odniesieniu do mienia nabytego przez sprawcę.

Podsumowując, okres 5 lat przed popełnieniem przestępstwa ma więc być granicą kontroli legalności pochodzenia mienia sprawcy. Oznacza to, że w przypadku skazania za poważne przestępstwo sprawca będzie musiał wykazać legalność majątku nabytego w ostatnich 5 latach. Zgodnie z uzasadnieniem do ustawy nowelizującej regulacja ta ma na celu uderzyć głównie w przestępczość zorganizowaną.

Dodatkowo nowelizacja k.k. w art. 45 § 3 wprowadza środki pozwalające orzec przepadek mienia w stosunku do osób trzecich, którym to sprawca przekazał mienie nieodpłatnie lub zbył je za kwotę znacznie niższą od jego wartości rynkowej – w sytuacji, gdy osoby trzecie wiedziały lub powinny były wiedzieć, że celem tych działań jest uniknięcie konfiskaty a mienie pochodzi z przestępstwa.

Głównym celem wprowadzenia tej regulacji jest wyeliminowanie sytuacji, w której sprawca uciekał z majątkiem poprzez przepisywanie go na inne osoby.

Konfiskata rozszerzona – kiedy nie będzie można jej orzec?

Przepadek przedsiębiorstwa nie będzie mógł być orzeczony, jeżeli rozmiar szkody wyrządzonej przestępstwem lub rozmiar ukrytej korzyści nie jest znaczny wobec rozmiarów samego przedsiębiorstwa.

Oznacza to, że przepadek ten nie będzie miał zastosowania w sytuacji, w której działanie nielegalne stanowi tylko margines działalności danej firmy. Nie wiadomo jednak, jak regulacja ta będzie interpretowana przez sądy.

Zaznaczyć także trzeba, że konfiskaty rozszerzonej zgodnie z przepisami prawa nie orzeka się, jeżeli byłoby to niewspółmierne do wagi popełnionego przestępstwa, stopnia zawinienia oskarżonego lub motywacji i sposobu zachowania się właściciela przedsiębiorstwa. Także i ta regulacja daje sądom szerokie pole do interpretacji.

Sąd może także odstąpić od orzeczenia przepadku przedsiębiorstwa nie stanowiącego własności sprawcy, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, kiedy byłby on niewspółmiernie dolegliwy dla właściciela przedsiębiorstwa.

Pierwsze przypadki konfiskaty rozszerzonej. Stracił firmę za narkotyki.

Po raz pierwszy śledczy zastosowali przepisy o konfiskacie rozszerzonej i przepadku przedsiębiorstwa.

Po niespełna 3 miesiącach od wejścia w życie nowelizacji kodeksu karnego i niektórych innych ustaw – jak donoszą media – są już pierwsze przypadki zastosowania regulacji wiążących się z konfiskatą rozszerzoną. Przestępcy mogli zarobić nawet kilkadziesiąt milionów złotych ze sprzedaży narkotyków pochodzących z zlikwidowanej przez policję nielegalnej plantacji marihuany. Prokuratura zabezpieczyła ich majątek w wysokości prawie dziesięciu milionów złotych m.in. przedsiębiorstwo, które formalnie nie należy do żadnego z zatrzymanych. Faktycznym właścicielem tej nieruchomości była spółka. Stało się tak dzięki regulacji pośredniego uzyskania korzyści majątkowej pochodzącej z przestępstwa. Chociaż w rzeczywistości firma była zapisana na córkę jednego z oskarżonych, to służyła do popełniania przestępstwa. Śledczy zdecydowali więc o jej konfiskacie na poczet grożących mu grzywien czy przepadku korzyści osiągniętych z przestępstwa[1].

Praktyka zweryfikuje

Co jeśli podejrzenia prokuratury okażą się niesłuszne? Nasuwające się wątpliwości może rozwiać jedynie bardzo ostrożne stosowanie przez prokuraturę i sądy instytucji „konfiskaty rozszerzonej”. Organy państwowe dostały do dyspozycji bardzo silne narzędzie w walce z przestępczością zorganizowaną. Czas pokaże, czy owo narzędzie jest wykorzystywane we właściwy sposób. W przeciągu trzech miesięcy obowiązywania nowego prawa wiadomo zaledwie dwóch przypadkach zastosowania nowej instytucji prawnej. Aczkolwiek z upływem czasu należy się spodziewać, że będzie ich jednak znacznie więcej. Nowe przepisy wprowadzono po to, by przestępcom trudniej było ukryć uzyskany w sposób nielegalny majątek. Nic już nie da przepisanie go na członków rodziny czy znajomych. W związku z czym osoby podejrzewane o popełnienie przestępstwa przez prokuraturę będą miały obowiązek udowodnić legalne pochodzenie środków finansowych z ostatnich pięciu lat.

Bartłomiej Cogiel – prawnik, Kancelaria Prawna „Gach, Mizińska” w Krakowie, www.gm-legal.pl

[1] https://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/konfiskata-rozszerzona-firma-narkotyki,75,0,2344011.html