Związanie orzeczeniami Sądu Najwyższego

Niezwykle często strony postępowania oraz ich pełnomocnicy powołują się na orzeczenia Sądu Najwyższego, które mają uzasadniać przedstawioną przez nich koncepcję lub obalić argumentację przeciwnika procesowego. Również sądy powszechne opierają swoje opinie na orzeczeniach Sądu Najwyższego. Zdarza się, że nawet wprost cytują ich treść w uzasadnieniach wydawanych rozstrzygnięć. Czy zatem stanowisko Sądu Najwyższego jest wiążące dla innych sądów?

W świetle art. 175 Konstytucji RP, w Polsce wymiar sprawiedliwości sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. Choć w powołanym przepisie Sąd Najwyższy został zaszeregowany na równi z sądami powszechnymi, to na podstawie art. 183 Konstytucji RP, sprawuje on nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania i wykonuje także inne czynności określone w Konstytucji i ustawach.

[emaillocker]

W tym celu ustawa z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym wyposażyła ten sąd m.in. w kompetencję do podejmowania uchwał wyjaśniających przepisy prawne budzące wątpliwości w praktyce orzeczniczej lub uchwał zawierających rozstrzygnięcia kwestii prawnych budzących wątpliwości w konkretnej sprawie.

Niezwykle istotnym jest przy tym treść przepisu art. 61 § 6 powołanej ustawy, zgodnie z którym uchwały pełnego składu Sądu Najwyższego, składu połączonych izb oraz składu całej izby z chwilą ich podjęcia uzyskują moc zasad prawnych. Uchwała podjęta w składzie siedmiu sędziów nie nabiera mocy zasady prawnej, chyba skład orzekający postanowi inaczej.
Nadanie uchwale mocy zasady prawnej oznacza, że zwykły skład Sądu Najwyższego nie może odstąpić od interpretacji przedstawionej we wcześniejszej uchwale, która posiada moc zasady prawnej. Zgodnie z art. 62 § 2 ustawy o Sądzie Najwyższym, jeżeli jakikolwiek skład Sądu Najwyższego zamierza odstąpić od zasady prawnej, przedstawia powstałe zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia pełnemu składowi Izby.

Ponadto każdy sąd rozpatrujący apelację może zwrócić się do Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie kwestii prawnej budzącej wątpliwości w konkretnej sprawie. W tym wypadku sąd powszechny, orzekający w danej sprawie po podjęciu przez Sąd Najwyższy uchwały rozstrzygającej przedstawioną wątpliwość, jest związany wykładnią w nią przedstawioną niezależnie od faktu, czy uchwała Sądu Najwyższego posiada charakter mocy zasady prawnej czy też nie.
Podsumowując można stwierdzić, że interpretacja prawa dokonana przez Sąd Najwyższy, w ujęciu formalnym, wiążę tylko ten sąd. Wyjątkowo, sądy powszechne są związane wykładnią dokonaną przez Sąd Najwyższy, ale tylko w sprawie, w której bezpośrednio swój pogląd przedstawił Sąd Najwyższy.
Należy jednak mieć na uwadze dodatkowe wymogi, jakie wiążą się z odstąpieniem przez Sąd Najwyższy od poglądu przyjętego w uchwale mającej moc zasady prawnej. Wydaje się, iż jest to jeden z podstawowych czynników ugruntowujących praktyczne znaczenie interpretacji prawa dokonywanej przez Sąd Najwyższy.

[/emaillocker]

Autor: Wojciech Ługowski, prawnik w Kancelarii Stopczyk & Mikulski