Rażąca niewdzięczność a umowa darowizny?

Rodzina jest podstawową komórką budującą społeczeństwo. W niej ludzie uczą się prawidłowych postaw wobec innych oraz odpowiednich zachowań. W dzisiejszych czasach zauważalny jest brak porozumienia pomiędzy starszym, a młodszym pokoleniem. Postęp techniki spowodował, że starsze osoby są wyalienowane i czują się niezrozumiałe przez młodszych. Podobne równie napięte relacje są obserwowane także w gronie ludzi dorosłych, którzy w dniu przekazania darowizny byli sobie niezwykle bliscy, potem ta jednak pozytywna więź wygasa. Darczyńcy, którzy nie uzyskali wystarczającego szacunku i opieki ze strony tych, których obdarowali, w pewnych okolicznościach, mogą dokonać odwołania darowizny. Pojawia się tutaj pojęcie rażącej niewdzięczności.

Na czym polega w ujęciu prawnym owa rażąca niewdzięczność

Niestety w Kodeksie Cywilnym brak jest definicji legalnej „rażącej niewdzięczności”. To pojęcie zalicza się do kategorii zagadnień prawnych zdecydowanie trudnych do zdefiniowania. Obecnie „rażąca niewdzięczność” jest zatem rozumiana w taki sposób, jaki dominuje w orzecznictwie i judykaturze prawa cywilnego. Uznaje się zatem, że rażąca niewdzięczność to albo zaniechanie powinności, opieki, wykonywania obowiązków na rzecz Darczyńcy albo działanie zdecydowanie na jego szkodę poprzez podejmowanie aktywności wrogich, nikczemnych, czy nawet bezprawnych.

Kiedy mamy do czynienia z rażącą niewdzięcznością

Jest wiele przykładów pokazujących rażącą niewdzięczność. Dla przykładu mamy z nią do czynienia wtedy, gdy:

• Wnuczek (Obdarowany) mieszkający z schorowanym Dziadkiem (Darczyńca) nie podaje mu leku, ratującego życie, co jest bezpośrednią przyczyną śmierci Dziadka. Tego działania Wnuczek dopuszcza się świadomie, chcąc by Dziadek zmarł, a ten nie musiał się nim już dalej opiekować.
• Córka (Obdarowana) otrzymała od swojej Mamy (aktorki) drogi apartament w centrum dużego miasta. Matka jednak wskazała, że Córka musi samodzielnie zapracować na jego umeblowanie, odmówiła sfinansowania i kosztów umeblowania. Córka pod nieobecność Matki dokonała kradzieży jej karty kredytowej i PIN-u, a następnie ukradła i wypłaciła kwotę 60 000,00 PLN z konta Matki. Po dokonaniu tego, Córka wyjechała za granicę.
• Młodszy brat Jan otrzymał od swojego starszego brata Witolda, uznawanego sportowca darowiznę pieniężną w wysokości 70 000,00 PLN. Środki te zainwestował w niezbyt udane transakcje giełdowe. Po miesiącu od otrzymania ww. darowizny Jan poszedł do brata, by ten dał mu jeszcze 20 000,00 PLN albo pożyczył tę kwotę, gdyż chce ponownie zagrać na giełdzie. Gdy Witold odmówił, Jan bardzo mocno go pobił, w wyniku tego Witold doznał ciężkiego uszczerbku na zdrowiu i nie mógł już powrócić do kariery sportowej.

Stwierdzenie rażącej niewdzięczności jest istotne przy darowiznach – dlaczego ?

Na początku należy odpowiedzieć sobie na pytanie, czym jest umowa darowizny. Jest to umowa zawierana pomiędzy najbliższymi osobami, gdzie z jednej strony jest darczyńca a z drugiej obdarowany.

Ta umowa jest z natury rzeczy umową „nierówna”. Jej istotą jest przysporzenie majątkowe ze strony darczyńcy bez formalnego świadczenia wzajemnego ze strony obdarowanego czyli za darmo. Czasami tylko obdarowani w zamian za darowiznę zobowiązują się do pewnych świadczeń tj. do opieki nad darczyńcą.

Darowizna jest zazwyczaj świadczeniem bezzwrotnym, jednak może zdarzyć się sytuacja, w której wymagany będzie zwrot darowizny.

Zgodnie z art. 898 Kodeksu Cywilnego możliwe jest odwołanie darowizny uprzednio udzielonej Obdarowanemu, jeśli ten dopuścił się rażącej niewdzięczności wobec darczyńcy.

Odwołanie darowizny z uwagi na powyższe okoliczności, musi być jednak odpowiednio wykazane poprzez przedstawienie właściwych dowodów.

Zaznaczyć też trzeba, że Sąd Najwyższy stoi na stanowisku, iż działania świadczące o rażącej niewdzięczności nie muszą dotyczyć stricte Darczyńcy, wystarczy, że będą dotyczyć osoby mu bliskiej (z nim związanej). Zatem, przykładowo w sytuacji, gdy Obdarowany dopuszcza się przemocy, uprawia stalking wobec drugiej żony swojego Ojca, ten może odwołać uprzednio przekazaną Synowi darowiznę. Warte jest także podkreślenia, że w sytuacji, gdy Darczyńca umrze w wyniku niewdzięczności Obdarowanego (np. w skutek silnego pobicia przez Obdarowanego), prawni Spadkobiercy Darczyńcy są upoważnieni w jego imieniu do odwołania takiej darowizny.

Od strony formalnej odwołanie darowizny jest to złożenie pisemnego oświadczenia o odwołaniu darowizny, które jest skierowane bezpośrednio do osoby pierwotnie obdarowanej. Jak przy tym wynika z doktryny prawa cywilnego „Z art. 900 KC wynika, że odwołanie darowizny powinno nastąpić w zwykłej formie pisemnej, bez względu na fakt, czy przedmiotem świadczenia jest rzecz ruchoma, czy nieruchomość (L. Stecki, Umowa, s. 190). W związku z tym, że w przepisie tym ustawodawca nie określił skutków niezachowania formy pisemnej dla odwołania darowizny, z 73 par. 1 KC wynika, iż forma pisemna została zastrzeżona ad probationem. W konsekwencji należy uznać, że odwołanie dokonane bez zachowania zwykłej formy pisemnej ani jakiejkolwiek innej formy szczególnej nie skutkuje nieważnością odwołania, lecz tylko ograniczeniami dowodowymi określonymi w art. 74 KC” – za B. Lackoroński, Komentarz do K.c., red. Osajda 2017, wyd. 16. Zatem nawet jeśli przedmiotem darowizny była nieruchomość (gdzie obowiązuje forma notarialna), odwołanie darowizny może nastąpić w zwykłej formie pisemnej.

Kiedy jednak dojdzie do rażącej niewdzięczności, ale strony (Darczyńca – Obdarowany) zawarły ugodę, tj. Darczyńca wybaczył wyrządzoną mu krzywdę, odwołanie darowizny nie jest możliwe.

Zaznaczyć też trzeba, że zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego „darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego”. Trzeba zatem pamiętać o zachowaniu ww. terminu, ponieważ w przeciwnym razie odwołanie darowizny może nie być już możliwe.

Podsumowując, należy stwierdzić, że instytucja darowizny jest wyrazem daleko idącego zaufania darczyńcy wobec obdarowanego. Niestety jednak zaufanie to często zawodzi, a Obdarowany nie wykazuje należytego szacunku, czy pierwotnie deklarowanej opieki wobec swojego Darczyńcy. W takiej sytuacji możliwe jest odwołanie dokonanej uprzednio darowizny. Trzeba przy tym pamiętać o terminie, w którym odwołanie darowizny jest możliwe.

Joanna Jaskiernia – współpracownik Portalu